Rác Thải Biển Ở Việt Nam

Rác thải ở biển đang trở thành một vấn đề nghiêm trọng và nhức nhối trên toàn cầu. Từ những bãi biển đầy rác đến những mảng rác khổng lồ trôi nổi trên đại dương, vấn nạn này không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn đe dọa trực tiếp đến đời sống con người và các loài sinh vật biển. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về rác thải ở biển, nguyên nhân, tác hại cũng như các giải pháp hiệu quả để giảm thiểu và xử lý rác thải trên biển.

Áp dụng các chế tài xử phạt cứng rắn với hành vi xả rác ra biển

Các biện pháp xử phạt nghiêm khắc cần được áp dụng để răn đe và ngăn chặn hành vi xả rác bừa bãi ra biển. Các quốc gia cần có những quy định pháp luật rõ ràng và nghiêm ngặt về việc xả rác thải nhựa ra môi trường. Cảnh sát môi trường và các cơ quan chức năng cần được tăng cường để giám sát và xử lý các vi phạm.

Ví dụ, ở một số quốc gia như Hàn Quốc và Nhật Bản việc xả rác thải nhựa ra biển có thể bị phạt tiền nặng hoặc thậm chí là án tù. Các biện pháp này không chỉ giúp giảm thiểu lượng rác thải nhựa ra biển mà còn nâng cao ý thức của cộng đồng về bảo vệ môi trường.

Xu hướng tiêu dùng sản phẩm nhựa một lần tăng

Sự gia tăng sử dụng các sản phẩm nhựa một lần là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng rác thải nhựa trên biển. Chai nước, túi nilon, ống hút, và các bao bì nhựa khác được sử dụng rộng rãi do tính tiện lợi và giá thành rẻ. Tuy nhiên, sau khi sử dụng những sản phẩm này thường bị vứt bỏ bừa bãi và dễ dàng trôi ra biển thông qua các con sông, hệ thống thoát nước hoặc trực tiếp từ các khu vực ven biển.

Một báo cáo của Liên Hợp Quốc năm 2018 chỉ ra rằng hơn 400 triệu tấn nhựa được sản xuất mỗi năm và khoảng 8 triệu tấn trong số đó kết thúc ở các đại dương. Sự gia tăng tiêu dùng nhựa không chỉ diễn ra ở các quốc gia phát triển mà còn ở các nước đang phát triển, nơi quy định và hệ thống quản lý rác thải còn hạn chế.

Hệ thống xử lý rác thải không hiệu quả cũng là một nguyên nhân quan trọng dẫn đến việc rác thải bị đổ ra biển. Nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển, thiếu cơ sở hạ tầng và công nghệ để xử lý rác thải một cách hiệu quả. Rác thải thường bị vứt bừa bãi, không được thu gom và xử lý đúng cách, dẫn đến tình trạng rác thải bị cuốn ra biển.

Theo Tổ chức Bảo vệ Môi trường Quốc tế (Ocean Conservancy), mỗi năm có khoảng 2,5 triệu tấn rác thải nhựa bị thải ra biển do hệ thống quản lý rác thải không hiệu quả. Các nước châu Á như Trung Quốc, Indonesia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam là những nguồn phát thải rác thải nhựa lớn nhất ra biển do hệ thống thu gom và xử lý rác thải còn yếu kém.

Khuyến khích công nghệ và các phương pháp xử lý rác thải ở biển hiệu quả

Sử dụng các công nghệ tiên tiến để xử lý và thu gom rác thải ở biển  cùng với việc phát triển các vật liệu thay thế thân thiện với môi trường, sẽ góp phần giảm thiểu rác thải nhựa ra biển. Các công nghệ mới như máy thu gom rác biển tự động, hệ thống lọc rác từ các con sông và các phương pháp tái chế nhựa hiệu quả đang được nghiên cứu và triển khai.

Công ty The Ocean Cleanup đã phát triển một hệ thống thu gom rác thải nhựa tự động, được gọi là “Interceptor”, để thu gom rác thải từ các con sông trước khi chúng chảy ra biển. Hệ thống này đã được triển khai thành công tại nhiều quốc gia và đang cho thấy hiệu quả trong việc giảm thiểu lượng rác thải nhựa ra biển.

Rác thải ở biển là một vấn đề cấp bách cần được giải quyết ngay lập tức. Việc hiểu rõ nguyên nhân và tác hại của rác thải biển sẽ giúp chúng ta có những hành động thiết thực để bảo vệ môi trường biển, bảo vệ cuộc sống con người và hệ sinh thái biển. Hãy cùng nhau hành động vì một đại dương xanh sạch và bền vững.

Thực trạng rác thải nhựa ở Việt Nam

Theo số liệu thống kê từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa thải ra môi trường, 0,28 triệu đến 0,73 triệu tấn trong số đó bị thải ra biển - nhưng chỉ 27% trong số đó được tái chế, tận dụng bởi các cơ sở, doanh nghiệp.

Điều đáng nói là việc xử lý và tái chế rác thải nhựa còn nhiều hạn chế khi có đến 90% rác thải nhựa được xử lý theo cách chôn, lấp, đốt và chỉ có 10% còn lại là được tái chế.

Việt Nam đang đối mặt với nhiều nguy cơ từ rác thải nhựa. Lượng rác thải nhựa gia tăng nhanh chóng, năm 2014 khoảng 1,8 triệu tấn/năm, năm 2016 khoảng 2,0 triệu tấn/năm và hiện nay khoảng 3,27 triệu tấn/năm được tạo ra tại Việt Nam. Khối lượng rác thải nhựa đổ ra biển mỗi năm khoảng 0,28 - 0,73 triệu tấn/năm (chiếm gần 6% tổng lượng rác thải nhựa xả ra biển của thế giới). Tại Việt Nam, bình quân mỗi hộ gia đình sử dụng khoảng 1kg túi nilon/tháng, riêng hai thành phố lớn là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, trung bình mỗi ngày thải ra môi trường khoảng 80 tấn rác thải nhựa và túi nilon.

Phân loại, thu hồi, tái chế và xử lý rác thải nhựa còn hạn chế. Lượng chất thải nhựa và túi nilon ở Việt Nam, chiếm khoảng 8-12% chất thải rắn sinh hoạt. Nhưng chỉ có khoảng 11-12 % số lượng chất thải nhựa, túi nilon được xử lý, tái chế, số còn lại chủ yếu là chôn lấp, đốt và thải ra ngoài môi trường. Đây có thể dẫn đến thảm họa môi trường, đặc biệt ô nhiễm đại dương. Đặc biệt, trong rác thải y tế có khoảng 5% là rác thải nhựa. Mỗi ngày, có khoảng 22 tấn chất thải nhựa được thải ra từ các hoạt động y tế, trong số đó lẫn với rác thải nguy hại (thuốc , hóa chất..). Thu gom, tái chế và chôn lấp loại rác thải nhựa này đều ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng và ô nhiễm môi trường.

Để khắc phục vấn đề rác thải nhựa tại Việt nam, cần có lộ trình, giải pháp thu hút đầu tư và công nghệ các lĩnh vực: Giảm thiểu, phân loại tại nguồn, tăng cường khả năng tái sử dụng, tái chế các thành phần rác thải nhựa: Sử dụng vật liệu thay thế túi nilon và sản phẩm nhựa dùng một lần; công nghệ tái chế rác thải túi nilon, rác thải nhựa.

Một số giải pháp xử lý vấn đề rác thải nhựa

Biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường từ rác thải nhựa đang trở thành một trong những vấn đề bức thiết hàng đầu mà các quốc gia trên thế giới phải đối mặt. Các quốc gia đã đưa ra nhiều chiến lược cụ thể để có thể cải thiện. Trong đó, trung hòa nhựa là một giải pháp thu hút nhiều sự quan tâm, hoạt động trên nguyên tắc thu gom, sau đó tái chế lượng rác thải nhựa tương ứng với lượng sản phẩm nhựa được sử dụng trong bao bì hoặc sản phẩm tung ra thị trường để tái chế hoặc tái sử dụng. Khái niệm trung hòa nhựa này được giới thiệu nhằm ngăn rác thải nhựa chưa qua xử lý bị đưa ra môi trường và hệ sinh thái và khuyến khích việc xây dựng các hệ thống kết cấu hạ tầng nhằm xử lý chúng.

Cần thực hiện đồng bộ các giải pháp xử lý vấn đề rác thải nhựa, từ nâng cao nhận thức đến hoàn thiện thể chế và tổ chức thực hiện, cụ thể:

Thứ nhất, hoàn thiện hành lang pháp lý phục vụ cho phát triển nền kinh tế tuần hoàn. Cần quy định trách nhiệm cụ thể của nhà sản xuất, nhà phân phối trong việc thu hồi, phân loại và tái chế hoặc chi trả chi phí xử lý các sản phẩm thải bỏ dựa trên số lượng sản phẩm bán ra trên thị trường; quản lý dự án theo vòng đời, thiết lập lộ trình xây dựng và áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn về môi trường tương đương với nhóm các nước tiên tiến trong khu vực. Đẩy nhanh việc hoàn thiện và ban hành các cơ chế chính sách ưu đãi, hỗ trợ thúc đẩy công nghiệp môi trường, trong đó có công nghiệp tái chế. Ban hành các quy chuẩn, tiêu chuẩn về công nghệ, thúc đẩy phát triển thị trường trao đổi sản phẩm phụ, sản phẩm thải bỏ để kết nối chuỗi giữa thải bỏ - tái chế - tái sử dụng để rác thải, chất thải trở thành tài nguyên thứ cấp trong hệ thống vòng kín của chu trình sản xuất mới.

Thứ hai, xây dựng mô hình tăng trưởng kinh tế chiều sâu, sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu vào, áp dụng khoa học - công nghệ vào các ngành, đặc biệt là xử lý rác thải để tái tạo nguyên liệu mới. Quy định lộ trình thay thế các nhiên liệu, sản phẩm sử dụng nguyên liệu nguy hại, sản phẩm sử dụng một lần bằng các nhiên liệu, nguyên liệu thân thiện với môi trường, sản phẩm sử dụng nhiều lần, kéo dài thời gian sử dụng hữu ích của sản phẩm.

Thứ ba, điều chỉnh quy hoạch năng lượng, giảm dần sự phụ thuộc vào các dạng năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch, thủy điện; kiểm soát, thu hút có chọn lọc dự án đầu tư trên cơ sở xem xét các yếu tố về quy mô sản xuất, công nghệ sản xuất, kỹ thuật môi trường và vị trí thực hiện dự án. Xây dựng lộ trình chuyển đổi công nghệ dựa trên các tiêu chí tiết kiệm và hiệu quả năng lượng, giảm thiểu chất thải.

Thứ tư, để mở rộng nền kinh tế tuần hoàn, các nhà sản xuất cần phải thay đổi tư duy, thay vì sản xuất sản phẩm càng nhanh, càng rẻ càng tốt, thì độ bền của sản phẩm và quy trình sản xuất bền vững mới là yếu tố then chốt. Sản phẩm cần được thiết kế sao cho dễ dàng tái chế nếu muốn chúng không phải kết thúc số phận ở các bãi chôn rác. Ngoài ra, cần thuyết phục người tiêu dùng thay đổi thói quen mua sắm.

Thứ năm, xây dựng chiến lược truyền thông về kinh tế tuần hoàn nhằm nâng cao nhận thức của các nhà sản xuất và công chúng về trách nhiệm của họ đối với các sản phẩm trong suốt vòng đời của chúng. Tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức của người dân về việc phân loại rác thải tại nguồn, tạo điều kiện cho công tác thu gom, vận chuyển đưa vào tái sử dụng, tái chế được thuận lợi và dễ dàng hơn.

Tầm nhìn và trách nhiệm của Việt Nam về rác thải nhựa

Việt Nam đã và đang thực thi nhiều chiến lược để giảm thiểu rác thải nhựa và bảo vệ môi trường. Năm 2020, Quốc hội đã thông qua Luật Bảo vệ môi trường 2020, trong đó bổ sung quy định về giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải nhựa; hạn chế sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần và túi nilon khó phân hủy; khuyến khích sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường thay thế sản phẩm nhựa truyền thống. Luật này được Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng các doanh nghiệp chung tay hưởng ứng.

Tháng 6-2019, có 9 công ty hàng đầu trong lĩnh vực hàng tiêu dùng và bao bì đã cùng nhau đồng sáng lập nên Tổ chức Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) với mục tiêu thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn để biến rác thải thành tài nguyên thay vì thải ra môi trường.

Đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường, nhấn mạnh kinh tế tuần hoàn đang là một xu hướng hiện nay. Hơn thế nữa, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) và kinh tế tuần hoàn có mối quan hệ mật thiết với nhau. EPR được coi là một cơ chế hiệu quả, thành công và đem lại nhiều lợi ích to lớn về môi trường, xã hội và kinh tế, là chìa khóa thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn trên toàn cầu.

Với việc thực hiện đồng bộ các giải pháp xử lý vấn đề rác thải nhựa, cùng sự chung tay hành động của doanh nghiệp, của người dân, chắc rằng chúng ta sẽ thành công trong hạn chế rác thải nhựa, bảo vệ môi trường Việt Nam thật sự xanh, sạch, đẹp./.